1397-07-26 06:15
1619
1
57940
به قلم حسین پائین محلی؛

تاملی در یاریگری بانگاهی به نقش یاریگری در احداث قناتها درجلین

شاهد تغییرات بسیار در حوزه زندگی ایرانی همراه با چالشهایی شدیم که امروز درحوزه محیط زیست وکلا جامعه ایرانی باان روبروییم . گویی باید مجددا به مهندسی وباز تولید برخی استراتژی ها درحوزه تمدن ایرانی بانگاه درون زایی بپردازیم.

به گزارش گلستان ما ؛ حسین پائین محلی فعال فرهنگی و اجتماعی گلستانی طی یادداشتی نوشت: هگل فیلسوف مدرنیته ایرانیان را سرآغاز تاریخ دانسته. قومی که در بسیاری از زمینه های مهم تاریخی واجتماعی پیشرو بوده واولین محسوب میشده اند.

قوم ایرانی برخلاف قوم یونانی هستی شناسی توحیدی وخاص خودراداشته اند واین هستی شناسی راهبرانان درحوزه معرفت شناسی، روش، ابزار و نهایتا سبک زندگی بوده است.

به عنوان مثال ایرانیها جهان را دارای صیرورت می دیدند و اسلام نیز به دلیل مقارن بودن با جهان بینی اسلامی توسط قوم ایرانی پذیرفته شد قوم ایرانی هرگز قایل به تصرف درتاریخ وطبیعت به معنی یونانی-که در کوژیتیو دکارتی درفلسفه مدرن خودرا عیان کرد-نبود. لذا به دلیل پیروی ازسنت تاریخی همواره اهل تلاش وهمیاری وهمکاری ویاریگری در حوزه های مختلف زندگی اعم از فردی تا اجتماعی وتاریخی بوده و برخلاف نگاه ارسطویی که قوم غربی را انسان وغیره را بربر میدانست و قائل به استثمار غیر یونانی ها بود نبودند.

یونانی ها با این انگاره که قایل بر تصرف درهستی واستیلای بران اند راهی را رفتند که به موجه سازی و مشروع سازی بردگی پرداختند و روبه ابزارسازی اوردند که در عصرجدید به علم ونهایتا تکنیک منجر شد.

اماایرانیها به گواهی تاریخ نه اهل استثماربودند ونه به مشروع سازی ان پرداختند اما نحوی از استفاده بهینه نظام طبیعت که موجه است را انجام دادند. ایرانیها قومی بودند که درحوزه زندگی فردی و سیاست مدن ساختارهای اجتماعی  بسیاری خلق کردند که برخی ازانها مکان وبرخی ازانها زمان وبرخی مفاهیم اجتماعی وکار گروهی بود.به عبارتی شاهد نامها وپدیده های مختلف بودیم .ازمکان هایی چون حمام،مسجد،بازار،قهوه خانه،چاپارخانه،کبوترخانه تا مفاهیمی چون نوروز،یلدا،تیرگان،مهرگان که اعیادتاریخی محسوب میشدند تا مفاهیمی چون عیاران،داش مشتی ها ویاریگری که دراین وجیزه مد نظر ماست.

درایران یاریگری تا دهه هفتاد دربرخی روستاها و مناطق توسعه نیافته وجود داشت.شاید الان نیز بسیار کم اما دربرخی مناطق خاص به صورت موردی وجود داشته باشد اما انچه قابل کتمان نیست مرگ این پدیده به مانند بسیاری از ساختارهای اجتماعی کهن و نامها ومفاهیم سنتی درایران است.یاریگری یکی از سنتهای غنی ایرانیان است که امروزه ازنظر غایب شده است.

ازنظر لغوی یاری کردن ویاوری کردن به معنی کمک کردن است.درقدیم درحوزه اب وابیاری. وکشتکاری وکشاورزی درسطح کلان ملی در ایینه تاریخ تا دهه شصت بودیم.

گرآید به یاریگری شهریار/وگرنی به تاراج رفت ان دیار

دراینجا ذکریک نکته خالی ازلطف نیست وان اینکه پروفسور بخشنده نصرت اولین پژوهشگر روستادرایران  است که گفته اولین باش حتی اگر غلط باشی!مانیز دراین وجیزه براین راه رفتیم گرچه ممکن است ازطرف برخی متهم به ذهنیت نگاری،طرح مباحث انتزاعی ویا تئوریک شویم اماخواننده فهیم تایید میکند که باید مباحث عمیق ودقیق و ریشه ای وبا پیشینه تمدنی وتاریخی مطرح گردد تا خواننده با فرهنگ ونظام ارزشی خود به شکل حقیقی نه سطحی اشناگرددو طرح برخی مسایل دراین نوشتاربه عنوان مقدمه وپیش درامد وذکر کارهای ملی و پژوهشهای اکادمیک درسطح کلان نه تنهابی وجه نیست بلکه لازمه وضرورت حرکت ماست.بااین مقدمه به معرفی دکتر مرتضی فرهادی به عنوان مردم شناسی میپردازیم که دراین حوزه باعزمی جزم به موضوعات مغفول شده پرداخته وان یاریگری درفرهنگ ایرانی وانسانشناسی یاریگری است.

photo ۲۰۱۸ ۱۰ ۱۵ ۱۳ ۵۹ ۵۸

دکترفرهادی پس ازسالهاتلاش وتحقیق دراین زمینه(یاری گری)به تقسیم بندی سه گانه ای میپردازد که شامل درون سویه،برون سویه ومیان سویه میشود.

کتاب فرهنگ یاریگری درایران که پس از دودهه چندین باربااصلاحات واضافاتی همراه بوده حاصل کار دکتر فرهادی قلمداد میشود که ظاهرا به عنوان کتاب برتر سال نیز انتخاب شده است.

فرهادی نیز براین نکته تاکیددارد که شیوه همکاری به نظام ارزشی حاکم در تاریخ وبر جوامع مربوط میشود چنانکه پیشتر اشارت رفت حضور تاریخی داش مشتی ها درشهرها یاعیاران نیز مبین این است که همکاریها وکمک ها بی چشم داشت بوده است.

بااین تفاسیر یاریگری درجامعه ایرانی به خصوص کشاورزان بسیار بوده.و علاوه بر خاستگاه فرهنگی میتوان شرایط جغرافیایی،اب وهوا،نظام اجتماعی، و...رادربرخی نقاط بیشتر دید که در صورت امکان به ان پرداخته خواهد شد.

مثلا در شمال کشور که دامداری درگذشته و بعدا کشاورزی رونق داشته و ساختار اجتماعی ایلیاتی بوده و منطقه از منظر آب و هوایی متغییر یاریگری دربخشهای مختلف زندگی خصوصی وعمومی نقش داشته.از کاشت وبرداشت برخی محصولهاتا مدیریت دام وساخت مسکن.

به عنوان مثال در بخش کشاورزی و مراحل مختلف مربوط به ان درقدیم که کشت پنبه وشالی وگندم  بیشتر بوده دسته جمعی باصاحب زمین کمک میکردند تاکار زودترپیش برود ودر درو(که به صورت دستی بود وباداس یاباشلو انجام میگرفت) بامشکلاتی چون باران وطوفان و....مواجه نشوند.کارهای مشترکی چون ونگه کنی یا شوپا(بیداربودن درشب ونگهبانی اززمین برای جلوگیری از تخریب توسط خوک وگراز وتشی و...)صورت می گرفت.

طبیعتاچون دران بازه زمانی نیروی انسانی کم بود وپول در مراودات کمتراستفاده میشد وتکنیک نیز نبود یاریگری فرهنگ حاکم بود وغیران نامتعارف جلوه میکرد.زمینهای کشاورزی نیز البته قبل انقلاب یک محصوله بود وافراد وقت ازاد برای کمک کردن به دیگری راداشتند.

این اوقات فراغت باعث میشد بچه ها دراصطلاح چایی بزار بروند وبزرگترهاشونشینی داشته باشند ومراودات گسترده ودرهم تنیده ای شکل می گرفت که گاه خانواده ای در اصطلاح کریپ یک بچه در ختنه سورانی میشد.مفهوم یاریگری باخود ده ها مفهوم وکلمه وپدیده دیگر باخود به ارمغان می اورد که امروز باخلا ان، ان کمبودها درنظام اجتماعی کاملامحسوس است.

این تعاون وهمگرایی را در پنبه وقرض دادن اسب وادوات حمل ونقل مثل گاری و..تا سیستم ابرسانی(قنات)هم میتوانستیم تعمیم بدهیم.

به این معنی که بر ای شخم یک زمین چند نفر وسایل خود راتاچند روز دراختیار یک نفر میگذاشتند تازودتر به نفرات بعدی برسد وزمان کاشت ویابرداشت محصول باتوجه به تغییرات فصلی برای کشاورزان ودامداران ایجاد مشکل نکند.

باتوجه به اینکه سیستم کاریز یاقنات درتمدن ایرانی نقش بی بدیل داشته وایران راباتمدن قنات می شناسند واین سیستم در کشاورزی وزندگی مردم منطقه به خصوص منطقه زندگی راقم این سطور تادهه 60 نقش به سزایی داشته درحد چند سطر ضروری است تابه ان پرداخته شود.

قنات یاکا ریز به مجموعه چاه هایی اطلاق میشود که به طریقی در یک منطقه وبه شکل خاصی حفرمیشوند و به هم مرتبط میگردند وازبه هم پیوستن این ابها از نقطه مبداتا مقصد زمینهای کشاورزی که در مسیر ان قرار میگیرند منتفع میگردند.

این شیوه ابرسانی اولین بار توسط ایرانیهااختراع شد چراکه فلات ایران از گذشته کم اب بوده وبرای رفع مشکل اب این استراتژی درپیش گرفته شد تادرزمان پهلوی دوم به پیشنهاد وزیر رژیم صهیونیستی بسیاری از قناتهاتخریب وچاه اب به شکلی که امروز متداول است احداث شد که بحرانهای زیست محیطی بسیاری رارقم زده که ما برای جلوگیری از تطویل این نوشتار ازذکر ان خودداری میکنیم

باتوجه به نوع محصولات ویک محصوله بودن زمینهای کشاورزی اب قناتهابیشتر درتابستان نوبت بندی وتقسیم میشد ودرزمستان رهامیشد.

درمنطقه ما قنات بیشتر برای کشاورزی ومصرف شرب استفاده میشد ودرگرگان البته چنداب انبار وجود داشت که هنوزبقایای انها وجود دارد.

امروز نه تنهانسل دهه 90یا80بلکه نسلهای دهه 70و60وحتی 50 نام ومکان بسیاری از کاریزها وقناتها راازیاد برده اند.واین به چند دلیل است.اول انکه در15 سال اخیر که شاهد تغییرات اب وهوایی بودیم وازسویی علاوه بر کاهش نزولات اسمانی میزان برداشت اب از طریق چاه های اب مدرن که اشاره شد میزان ذخایر زیرزمینی به شکل فاجعه باری کم شد واین امر موجب خشک شدن قنات هاشد.علاوه بر کاهش باران و ازدیاد برداشت اب به واسطه کشت محصولات پراب و عدم زمان برای استراحت زمین باید از عدم لایروبی قناتها توسط افراد یاد کنیم که بی تاثیر نبوده.

درگذشته به دلیل سنت یاریگری همواره قناتها دروضعیت خوبی به سر میبردند به خصوص اینکه هم نزولات اسمانی خوب بود وهم زمینها یک محصوله وهم نوع محصول بیشتر دیم بود.علاوه براین با یاریگری سالی یکبار قناتها تعمیر میشد.

قناتها چنانکه اشاره شد در زمستان رهابودند لذا فرصت تعمیرانها باتوجه به وقت ازاد وجود داشت.در گذشته برای حفر چاه ها و قنات ها ازدامغان مغنی های حرفه ای و دراصطلاح کاربلد می آمدند اما باگذشت زمان بخشی از کار رابقیه یاد می گرفتند و انجام می دادند. به عنوان مثال دو یاسه نفر با سفال وگل  پالانه می زدند (امروز لوله کشی یاباسیمان انجام میدهند). مسیرقنات هم پلکانی ومستقیم بود. تعداد قناتها زیاد بود و در هر منطقه ای قنات وجود داشت. برخی قناتها به خان ها برخی متعلق به روستاهایی که همجوار بودند وبرخی به چند کشاورز و....تعلق داشت.

اکنون که این حقیر به معرفی قناتها درمنطقه جلین می پردازد قریب به اکثر این قناتها به دلایلی که ذکرشد خشک شده اند.نام این قناتها بعضا به نام صاحب اولیه یامنطقه مذکور شهرت یافتند. ممکن است بزرگانی نامها و یا ادرسهای دیگری از قناتها درمنطقه جلین به ذهن داشته باشند که دراین مقال ذکر نشده لذا راقم این سطور نامها وتعداد قناتها را طبیعتا بیشتر ازانی می داند که دراین وجیزه ذکر شده اما انچه تاکنون ما با تحقیقات میدانی به ان دسترسی پیداکردیم انی است که تقدیم می شود وبابت قصور احتمالی در این نوشتار پیشاپیش عذرخواهی میکنیم چراکه این نوشتار تنها نوشتاری است که درباب قناتها ومقوله باریگری درجلین پرداخته شده است.

نام این قناتها عبارتند از:

قنات کل سید حسن، قنات سیدا، قنات های پایین که ریزا (پایین کل رضا). قنات ابولی، پوراکبر، رحیم اباد، عزیزی، دلاکها، اقای مدرس حاج قنبری، قنات مشترک جلین و شغال اباد حاج مندسن.

قناتهای بالای جلین که متصل به جنگل است: کل رمضونیا، ازبک، سرداری، زمون چشمه،دولنگه،(هست)عباس اباد، داوودا، قنات مسگر محله و قنات خانه خراب کن.

با رشد تکنولوژی و واردات تراکتور دردهه 60 وتغییر در کشاورزی وتبدیل شدن زمینها از یک محصولی به چند محصولی وکشت محصولاتی که ارزش اقتصادی بیشتری داشتند(مثل سیب زمینی به جای پنبه)نیاز به مصرف اب بیشتر منجربه این شد که جای قناتها راسد،چاه اب مدرن واستخر بگیرد ونهایتا قناتها در پایان دهه 60 نقش خوددرادر سازوکار نظام سنتی از دست دادند.

با تغییر این چنینی شاهد تغییرات بسیار در حوزه زندگی ایرانی همراه با چالشهایی شدیم که امروز درحوزه محیط زیست وکلا جامعه ایرانی باان روبروییم.گویی باید مجددا به مهندسی وباز تولید برخی استراتژی ها درحوزه تمدن ایرانی بانگاه درون زایی بپردازیم.

امروز دیگر نشانی از حمام ها وسایر ساختارها ومفاهیم وپدیده های دیگر که درطول تاریخ تمدن ایرانی باان مواجه بودیم وحیات طیبه مارا رقم می زدند نیست.لذا از قنات درکشاورزی تا قهوه خانه وحمام وبازار و...در نظام اجتماعی جای خود رابه ساختارهای غربی داده که نه تنها التیام بخش نیست بلکه بحران زاست.باامید به اینکه بتوانیم قدمهای مهمی دراین راه برداریم.

تقدیم به دکتر حسن عباسی و همه کسانیکه در راستای ایران اسلامی قدمهای استوار برمیدارند.

0000۱۳ ۵۹ ۵۸

انتهای پیام/

نظرات

دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط خبرگزاری گلستان ما در وب سایت منتشر خواهد شد

پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد

محمدرضا

باسلام و درود و آرزوی موفقیت روزافزون.

0
0
پاسخ
1397-07-28 09:28

© کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب گلستان ما با ذکر منبع امکان پذیر است.