به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «گلستان ما»؛ درحالی‌که خانواده‌ها با دغدغه‌های معیشتی، امنیت فرزندان و پیشرفت تحصیلی کودکان درگیر هستند، خطر کم‌رنگ‌تر اما ریشه‌ای‌تری در حال گسترش است؛ افت هوش اجتماعی کودکان به دلیل وابستگی روزافزون به فضای مجازی؛ کاهش تعاملات واقعی، افول مهارت‌های ارتباطی و جایگزینی پیام‌های فوری و اموجی‌ها به‌جای زبان بدن و گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره، چالشی نگران‌کننده را رقم زده است.

آمارهایی که زنگ خطر را به صدا درمی‌آورند

بر اساس نتایج یک پژوهش میدانی که در زمستان ۱۴۰۳ توسط «پژوهشگاه علوم شناختی ایران» انجام شد، ۷۱ درصد کودکان ۶ تا ۱۲ ساله در کلان‌شهرهای ایران، روزانه بین ۲ تا ۵ ساعت درگیر فضای مجازی هستند؛ در این میان، ۴۲ درصد از این کودکان حتی در زمان وعده‌های غذایی و مهمانی‌های خانوادگی نیز ارتباط خود را با گوشی یا تبلت قطع نمی‌کنند.

یافته‌های کلیدی این پژوهش:

کاهش ۳۵ درصدی مهارت‌های تعامل چهره‌به‌چهره نسبت به نسل پیشین
افزایش ۲۸ درصدی رفتارهای پرخاشگرانه یا انزواطلبانه
افت محسوس در درک احساسات دیگران و همدلی اجتماعی

اختلال در شکل‌گیری هوش اجتماعی

در این باره فاطمه رضایی، روان‌شناس کودک و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در گفتگو با خبرنگار دانا تأکید کرد: فضای مجازی ذاتاً ابزار مخربی نیست، اما استفادهٔ نادرست و بی‌رویه از آن می‌تواند رشد شناختی و اجتماعی کودک را مختل کند.

وی افزود: هوش اجتماعی در تعامل واقعی رشد می‌کند؛ بچه‌ها باید شکست در ارتباط را تجربه کنند، عذرخواهی کنند، اختلاف‌ها را مدیریت کنند. فضای مجازی همهٔ این فرصت‌ها را از آن‌ها می‌گیرد. نتیجه، نسلی است که از نظر تکنولوژیک پیشرفته ولی از نظر اجتماعی ناپخته است.

مدارس و نقش غایب در آموزش هوش اجتماعی

با وجود افزایش ساعات استفاده کودکان از فناوری‌های دیجیتال، آموزش مهارت‌های ارتباطی هنوز در بسیاری از مدارس کشور جایگاهی ندارد؛ زنگ‌های تفریح با بازی‌های آنلاین و گعده‌های تبلتی پر می‌شود و فرصت تمرین هم‌دلی و همکاری از دست می‌رود.

فرزانه مهدوی، مشاور یکی از مدارس نمونه دولتی در تهران، در این‌باره می‌گوید: نه معلم‌ها آموزش خاصی درباره تربیت اجتماعی دیده‌اند، نه خانواده‌ها مطالبه‌ای دارند. وقتی تنبیه، تشویق، تشخیص احساس و حل اختلاف آموزش داده نشود، طبیعتاً بچه‌ها این مهارت‌ها را هم کسب نمی‌کنند.

نقش والدین؛ هم‌آغوشی با تکنولوژی یا مدیریت آن؟

بسیاری از والدین درگیر تناقضی عمیق هستند؛ از یک سو نگران آیندهٔ اجتماعی فرزندان خود هستند، از سوی دیگر، گوشی و تبلت را ابزاری بی‌دردسر برای ساکت نگه داشتن آن‌ها می‌دانند.

علی احمدی، جامعه‌شناس حوزه خانواده، در گفتگو با خبرنگار راه دانا گفت: واقعیت این است که بخشی از وابستگی کودکان، ناشی از کم‌توجهی والدین است. وقتی کودک در خانه کسی را برای حرف زدن ندارد، طبیعتاً به محیطی پناه می‌برد که بی‌وقفه به او واکنش می‌دهد، هرچند مصنوعی.

راهکارهایی که می‌تواند مانع فرسایش هوش اجتماعی شود

کارشناسان حوزه کودک مجموعه‌ای از اقدامات فوری را برای جلوگیری از افت هوش اجتماعی پیشنهاد می‌کنند:

۱. تعیین زمان مشخص برای استفاده از فضای مجازی
۲. ایجاد فرصت تعامل واقعی؛ مهمانی، بازی دسته‌جمعی، گفتگوهای خانوادگی
۳. افزودن آموزش مهارت‌های ارتباطی به محتوای درسی مدارس
۴. آموزش والدین برای تربیت اجتماعی، نه صرفاً تحصیلی فرزندان
۵. استفاده از محتوای جایگزین مانند پادکست‌های تعاملی یا انیمیشن‌های دارای پیام‌های ارتباطی

از چشم‌انداز خطرناک تا فرصت بازسازی

نسلی که در حال رشد است، با ابزارهایی در دست متولد شده که نسل‌های قبل حتی تصورشان را نمی‌کردند؛ اما این ابزارها به‌تنهایی کافی نیستند. بدون تربیت اجتماعی، بدون مهارت همدلی، بدون گفت‌وگوی واقعی، هیچ جامعه‌ای پایدار نخواهد ماند.

فضای مجازی می‌تواند ابزار رشد باشد، اگر به درستی مدیریت شود؛ اما اگر این فضا جای دنیای واقعی را بگیرد، باید آماده باشیم برای نسلی با توانایی بالا در تایپ، اما ناتوان در نگاه کردن در چشم دیگری و گفتن یک «سلام» ساده.

منبع: راه دانا

انتهای خبر/