به گزارش گلستان ما ؛ فرقی ندارد کجای دنیا باشی، مسلمان باشی یا غیر مسلمان، مهم عشق و ارادت به سرور شهدای عالم است که در این مراسم ها متجلی می شود. آیین عزاداری در گلستان هم صفایی دیگر دارد.

برای آشنایی  بیشتر با آیین های سنتی عزاداری شهدای کربلا در گرگان پای صحبت حسین عبدی، شاعر و پژوهشگر گرگانی و نویسنده کتاب " دسته چوبی"  برای نوجوانان،  نشسته ایم.

آیین های سنتی عزاداری شهدای کربلا در گرگان 

حسین عبدی، شاعر و پژوهشگر گرگانی می گوید: "مردم گرگان (استرآباد قدیم) چند روز قبل از شروع ماه محرم به استقبال این ماه می روند و با غبارروبي مساجد و تکايا آماده برگزاری مراسم سنتی عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران باوفای ایشان می شوند".

وی با اشاره به برنامه های سنتی گرگان که از سالیان دور اجرا می شده اظهار می دارد: "ازجمله برنامه های  سنتی می توان به طوق بندان وعلم گردانی، پامنبری، دسته چوبی، تعزیه خوانی وعشوری خوانی اشاره کرد."

طوق هر محله به عنوان پیش قراول وارد محله دیگر می شود

عبدی در ادامه می گوید: "مراسم سنتی علم گردانی و طوق بندان به یاد علمدار کربلا حضرت ابوالفضل(ع)، برگزار می شود.

از آنجا که حضرت ابوالفضل(ع) با رشادت و شجاعت بی نظیر خود، علم و پرچم کربلا را تا لحظه شهادت در اهتزاز نگه داشتند، مردم این دیار به پاس بزرگداشت و تجلیل از این علمدار کربلا این مراسم را برگزار می کنند." این استاد دانشگاه در ادامه خاطر نشان می کند: "علم و طوق هر محله در گرگان به عنوان نماد آن محله محسوب می شود و در مراسم دسته روی محلات، حمل کننده علم و طوق هر محله به عنوان پیش قراول وارد محله دیگر می شود و به پیر تکیه و تکیه قدیمی آن محل سلام می دهد."

کارمند حوزه هنری، با اشاره به زمان برگزاری مراسم طوق بندان وعلم گردانی می افزاید: "علم گردانی محلات گرگان در روزهای چهارم تا دهم محرم و پیش از اذان مغرب به این ترتیب برگزار می شود: محله میرکریم روز چهارم محرم، محلات نعلبندان و پاسرو و میخچه گران روز پنجم، محلات سرچشمه و سبزه مشهد و سرپیر و دباغان در روز ششم محرم برگزار می کنند."

وی ادامه می دهد: "همچنین محلات میدان عباسعلی، دربنو، دوشنبه ای و شاهزاده قاسم در روز هفتم و طوق بندان محلات ملل و آلوچه باغ هم روز هشتم محرم انجام می شود که نشان از عشق مردم گرگان به امام حسین است."

وی در مورد  شکل طوق هم توضیح می دهد: "طوق یا علم که مشخصه دسته هر محل محسوب می شود عبارت است از تعدادی قپه و اشیاء فلزی و پارچه های اهدایی که بر روی اسکلت چوبی و گاه فلزی نصب می شود و در زمان حرکت دسته هر محله بر دوش جوانان به حرکت در می آید."

پامنبری در شب دهم محرم

حسین عبدی در ادامه از شب دهم و مراسم آن می گوید: "در شب دهم محرم مراسم خاصي تحت عنوان پامنبری در محلات قديمی گرگان برگزار مي‌شود. در اين مراسم در منازل قديمی منبرهای خاصی برپا می شود و کسانی كه نذر و حاجتی دارند، در اين منازل شمع روشن مي‌كنند. همچنین در روز عاشورا، دسته‌های زنجيرزن و سينه‌زن به صورت جداگانه، به شكلی خاص و با نظم و ترتيب وارد محوطه امامزاده عبدال..(ع) گرگان می شوند و به عزاداری مي‌پردازند. پس از برگزاری اين مراسم، دسته‌های عزدارای محلات گرگان در ميدان عباسعلی تجمع کرده و به ياد ظهر روز عاشورا نماز جماعت ظهر و عصر را اقامه می‌كنند. همچنين در اولين شب از شهادت امام حسين(ع) مراسم شام غريبان برگزار مي‌شود."

تشکیل دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب

حسین عبدی نویسنده گلستانی درباره دسته چوبی که مراسم سنتی گرگانی ها است می گوید: "در شب دوازدهم محرم که سوم شهادت امام حسین(ع) است، از بعضی محلات قدیم گرگان مانند سبزه مشهد، سر پیر، دباغان و میخچه گران، دسته چوبی تشکیل وعازم محلات دیگر می شود.

دسته چوبی شبیه دسته زنجیرزنی است، با این تفاوت که افراد یک چوب یا نی به طول یک متر را به طور عمودی به دست می گیرند و بر بالای سر می برند و آن را به بالا و پایین حرکت داده و با دست دیگر سینه می زنند و اشعار خاصی را در مسیر راه می خوانند."

وی در ادامه توضیح می دهد: "تشکیل دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می شود، آن گاه با شعار مدد یا علی حرکت عزاداران به سمت محلات دیگر آغاز می شود. این دسته برای عزاداری در محلات و حرکت در مسیر راه، اشعاری دارند که آن را مدام تکرار می کنند. وقتی به داخل محلات میرسند، ابتدا مشعل داران وارد محل می شوند. بعد از ورود مشعل به محله، عزاداران چوب به دست وارد محل می شوند.

تفاوت دسته چوبی با دسته سینه زنی در این است که در دسته سینه زنی، عزاداران در محل توقف می کنند و یک یا دو نوحه در آن جا می خوانند، ولی در دسته چوبی فقط همان اشعار خاص را می خوانند و در پایان هم با ذکر ای اهل عزا خدا نگهدار از محل خارج می شوند، سپس به محل دیگری می روند، تا این که به محله میدان عباسعلی می رسند و در آن جا مراسم دسته چوبی را با دعا به پایان می برند. این چوب ها و مشعل ها تا پایان مراسم، به وسیله عزاداران حمل می شود.

اشعاری که در دسته چوبی می خوانند، معمولاً مضمون پشتیبانی از خون شهدا و آمادگی برای جنگیدن با دشمنان و جان نثاری برای اهل بیت(ع) را داراست. و اشعاری خوانده می شود مانند: ما غلامان علی شب دوران می زنیم / تیر بر فرق یزید نامسلمان می زنیم. با پایان یافتن آیین دسته چوبی، عزاداری دهه اول محرم محلات به پایان می رسد."

تعزیه‎خوانی و شبیه‎خوانی از جمله آداب ماه محرم

این پژوهشگر گلستانی در باره آیین تعزیه خوانی که از دیگر مراسم های مردم گرگان بوده و امروزه به فراموشی سپرده شده   اظهار می دارد: "تعزیه‎خوانی و شبیه‎خوانی از جمله آداب ماه محرم بوده، که متاسفانه امروزه به فراموشی سپرده شده است. از گذشته در استان گلستان دو گروه تعزیه‎خوانی و شبیه‎خوانی وجود داشته که تعزیه خوانی اجرا می کردند.

گروهی ساکن شهر و گروهی دیگر در روستا در روزهای تاسوعا وعاشورا و اربعین حسنی تعزیه خوانی می کردند. در تعزیه خوانی  روز عاشورا مردم در یکی از میادین بزرگ شهر و یا روستا جمع می شدند و تعزیه‎خوانان به دو گروه اتقیا و اشقیا تقسیم شده و حوادث روز عاشورا را بازخوانی می‎کردند."

عبدی ادامه می دهد: "دراجرای تعزیه شخصیت‎هایی چون شیر و مرد درویش نیز در تعزیه حضور داشته‎اند که شیر به هنگام ورود سیدالشهدا(ع) به میدان نبرد وارد می‎شد و از رفتن ایشان ممانعت می‎کرد. درویش نیز با لباسی یک دست سفید پس از شهادت امام حسین وارد صحنه می‎شد و به ذکر مصیبت می‎پرداخت.

مردم در کاسه پر از آب او سکه نذری می‎انداختند. همچنین به هنگام ورود حضرت به میدان خانواده‎ها فرزندان خردسال خود را از زیر شکم ذوالجناح عبور می‎دادند و این کودکان در چکمه‎های فردی که شخصیت امام حسین(ع) را به عهده داشت مقدار پولی را که برای نذرشان در نظر گرفته بودند می ریختند."

در مراسم عشوری خوانی هیچ مردی نمی توانست وارد شود

حسین عبدی می گوید: "درگذشته در بعضی از خانه های گرگان که موقوفه داشتند رسم بود که دهه می نشستند. یعنی ده روز عشوری می خواندند. بعضی ها صبح ها مراسم داشتند و بعضی ها بعد از ظهرها. در این خانه ها به روی زنها باز بود و هر زنی که می خواست داخل می شد و درون اتاق ها و اگر هوا خوب بود داخل حیاط می نشست."

وی ادامه می دهد: "یک اتاق هم مخصوص ملا ها بود که در آنجا نان و چایی و قهوه می خوردند. روضه خوانی از صبح شروع می شد و تا غروب آفتاب ادامه داشت. در مراسم روضه خوانی(عشوری) چای شیرین و قهوه و نان روغنی و پنیر می دادند. بین 10 تا 12 نفر ملا و روضه خوان  خانم می آمدند و در یک اتاق دورتا دور می نشستند و یک منبر هم بود. اول پامنبری خوان می خواند و بعد شاگردها می رفتند بالای منبر و سپس ملا بزرگ ها روضه می خواندند.

 در این مجالس هیچ مردی نمی توانست وارد شود. برنامه عزاداری شهدای کربلا در مساجد و تکايای گرگان، در سيزدهمين شب محرم به پايان مي‌ رسد اما برگزاری مجالس روضه‌خواني در برخي منازل، تا 28 صفر ادامه پيدا مي‌کند."

دوباره محرم از راه رسید و عطر حسین(ع) و یاران حسین و چراغ هدایت و کشتی نجات. ایام محرم را قدر بدانیم و با یک یا حسین! دوباره متولد شویم. در رکاب حسین وارد شدند عشق می خواهد و یک دل شکسته. که هر دوی آن را در ایام عزاداری به دست خواهیم آورد. وقتی دلتان شکست، به یاد ما هم باشید! التماس دعا!

انتهای پیام/