ديروز كه عضله پايم گرفته بود، تازه فهميدم كه چه چيزهايي هست كه ما نمی‌بینیم و برايمان روزمره شده ولي بسيار مهم هستند. تازه فهميدم كه همه‌جا پر است از پله! در ورودي خانه، داخل خانه،‌ در حياط و حتي در دانشگاه براي رفتن به هر كلاسي و يا بوفه، بايد از كلي پله بالا و پايين رفت.

حتی يك پله براي معلولان يك فاجعه است. فاجعه‌ای كه به آن‌ها يادآور می‌شود كه عليرغم اينكه روي پاي خودشان ایستاده‌اند اما به خاطر اين پله‌ها و درواقع نبود سيستم درست طراحي شهري، باروحی غني و سرشار از توانايي، بايد طلب كمك كنند. بگذريم از اينكه ديگر كمتر كسي حاضر به كمك است.

یکی از مسائل پیش روی معلولین و جانبازان تردد در پیاده‌روها و معابر شهری است. بزرگ‌ترین دغدغه این افراد که درصد قابل‌تأملی از اعضای جامعه را تشکیل می‌دهند حضور در عرصه‌های مختلف و ایجاد ارتباطات اجتماعی بدون تبعیض و استفاده از تجهیزات موجود همانند افراد سالم است. این تعداد که جامعه‌ی بزرگی را شامل می‌شوند با مشکلات فراوانی از قبیل رفت‌وآمد در فضاهای شهری مواجه هستند که نهایتان منجر به گوشه‌نشینی آن‌ها و حبس در منزل شده است و آن دسته که جسارت به خرج می‌دهند با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند. پیاده‌روها و خیابان‌های شهر آزادی را از آن‌ها سلب نموده و کمبودها، نواقص و موانع معماری بر معلولیت آن‌ها افزوده است.

مناسب‌سازی به اصلاح معابر اطلاق می‌شود به‌طوری‌که افراد معلول و جانباز قادر باشند آزادانه و بدون نیاز و خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی، معابر، محیط شهری و ساختم آن‌های عمومی حرکت کنند و از تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و با حفظ استقلال فردی لازم بهره‌مند شوند.

با توجه به شمار معلولین و جانبازان و افراد کم سن و ناتوان بر اساس مطالعات سال 1386 از 90 هزار مکان ارزیابی‌شده فقط 2900 مکان برای تردد معلولان و جانبازان کشور مناسب است.

مهم‌ترین اهداف مناسب‌سازی عبارت‌اند از:

-توسعه مشاركت فعال افراد معلول در بخش‌های مختلف جامعه

-تقويت عزت‌نفس، انگيزه تلاش و عشق به زندگي در اين گروه از افراد براي ساختن فرداهاي بهتر

-افزايش سطح پایگاه‌های اجتماعي افراد معلول به‌واسطه احراز نقش‌های مؤثرتر در جامعه

-استفاده از خلاقیت‌ها و قابلیت‌های پنهان افراد معلول در تسهيل فرايند توسعه اجتماعي

-تلفيق ابعاد گوناگون زندگي فرد داراي معلوليت با ساير افراد جامعه و اجتناب از جداسازي آنان از سایر اقشار جامعه

متأسفانه شهرداری‌ها در خصوص مناسب‌سازی محیط‌های شهری برای معلولان و جانبازان اقدام مؤثری انجام نداده‌اند. این در حالی است که بر اساس ماده دو قانون جامع حمایت از حقوق معلولین تمامی وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظف‌اند در طراحی و تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل کنند که امکان دسترسی و بهره‌مندی برای تمامی افراد دارای معلولیت ایجاد گردد. برابرى فرصت‌ها و احترام به منزلت افراد معلول، ازجمله اهدافى است كه اين قوانين دنبال می‌کنند .قوانين موجود از مردم و مسئولان سازم آن‌ها می‌خواهند كه امكان حضور معلول را در جامعه فراهم كنند و آن‌گونه نباشد كه معلولي، زمينه محروميت را فراهم كند.

مهم‌ترین راه‌حل موجود برای تسهیل زندگی این افراد و به باور رساندن توانایی‌هایشان به عرصه جامعه و فعالیت به‌عنوان نیروی انسانی مفید در کشور رفع موانع شهری و اجرای ضوابط در این مورد است. آیا بهتر نیست بجای ترحم و دلسوزی بستر مناسب را برای ایشان مهیاسازیم؟
پیاده‌روها معابری هستند که برای تأمین دسترسی پیاده طراحی می‌شود و در امتداد خیابان قرار می‌گیرد. طراحی صحیح پیاده‌رو تأثیر بسزایی برافزایش ایمنی عابر پیاده بخصوص جانبازان و معلولین خواهد داشت؛ چراکه جریان طبیعی زندگی جانبازان و معلولین به شبکه پیاده وابسته است و الگوی غالب حرکتی این افراد حرکت پیاده است و تمامی عناصر شبکه‌های ارتباطی در ابتدا با حرکت پیاده برای جانبازان و معلولان طراحی می‌شود.

برخلاف تصور ما معلولیت همیشه در انسان‌ها نیست بلکه گاهی شاهد معلول بودن و ناقص بودن کالبد شهر هستیم. وجود نقایص کالبدی فراوان کنونی عمدتان استفاده‌ی مفید از فضای شهری را نه‌تنها به حداقل رسانیده بلکه در بسیاری موارد غیرممکن نیز ساخته است. بحرانی شدن این مسئله در این است که آن بخش از جامعه که به سبب ناتوانی جسمی – حرکتی عملاٌ از استفاده‌ی فضاهای شهری محروم شده‌اند، علت را نه در معلول بودن شهر که در معلول بودن خویش جستجو کرده و خود را از نزدیک شدن به این فضاها بازمی‌دارند. به‌طورمعمول این بخش از جامعه را سالمندان، خردسالان و بیماران تشکیل می‌دهند.

اما آنچه به مسئله استفاده از فضاهای شهری اهمیتی خاص می‌بخشد این است که فضاها چونان سدی غیرقابل‌عبور در مقابل بخش دیگری از جامعه که تلاش در پنهان کردن خویش دارد پدیدار می‌گردند. این بخش از جامعه همان معلولان جسمی - حرکتی هستند.

ایجاد شهرهای بدون مانع هدف مشترکی در دنیای امروز است تا شرایط لازم برای بهره‌مندی همه شهروندان از امکانات مهیا شود. كشورهاى اروپايى و بسيارى از كشورهاى درحال‌توسعه، امروزه شرايط بسيار متنوعى براى حضور معلولان و کم‌توانان در جامعه فراهم کرده‌اند، به‌گونه‌ای كه سال‌هاست كه معلولان براى رفع نيازهاى اوليه خود با مشكل چندانى مواجه نيستند و امروزه برنامه‌ریزی در اين كشورها به دنبال تأمین رفاه بيشتر و رفع نيازهاى ثانویه است. به‌عنوان‌مثال کشور چین اخیراً یک صدمین شهر بدون مانع خود را ایجاد کرد. شهری که در آن برای همه شهروندان اعم از معلولین، نابینایان، سالمندان و بانوان باردار هیچ مانعی در تردد وجود ندارد و امکانات لازم برای بهره‌مندی از حوزه حمل‌ونقل شهری و یا خدمات اجتماعی به‌طور یکسان برای همه مهیا است، اما این مهم در کشور ما چندان محقق نشده است.

مناسب‌سازی محيط براى معلولان، وظیفه‌ای است كه نهادهاى متولى امور شهروندان بايد بيش از همه، کاستی‌های گذشته را جبران كنند و خدمات انجام‌شده را نيز تنها انجام يك وظيفه فراموش‌شده بدانند تشکل‌ها و قوانين حامى معلولان نيز همواره خواهان حقوق خود بوده‌اند و ترحم به معلولان را هرگز طلب نکرده‌اند.

مشکلات پیش روی معلولان در محیط‌های شهری و ساختم آن‌ها بی‌شمار است که در اینجا به بهانه نوسازی کف پیاده‌روهای شهر تنها به این موضوع نگاهی انداخته‌شده است.
با توجه به اجرای طرح تعویض کف پیاده‌روهای شهر گالیکش این امکان به‌راحتی وجود داشت که تا حدودی مشکل معلولان و ناتوانان جسمی_حرکتی و حسی (علی‌الخصوص نابینایان) مرتفع شود اما مشاهده می‌شود که شهرداری هیچ‌گونه دیدگاه مثبتی نسبت به این موضوع نداشته است درحالی‌که درزمینهٔ کف سازی و مناسب‌سازی شیب‌ها و پله‌های موجود هیچ هزینه مضافی نیاز نبوده و به‌عنوان‌مثال تنها با استفاده از موزاییک‌های سکه‌ای باید مسیر نابینایان را جدا نموده که ظاهراٌ هیچ اقدام کارشناسی صورت نگرفته و همین‌طور است در مورد شیب‌ها و پله‌های غیراستاندارد.

باوجوداینکه شهردارى درهرحال مکانیسم‌هایی دارد كه ساير سازم آن‌ها ندارند، شهردارى است كه وظيفه صدور پايان كار و پروانه ساختمانى را بر عهده دارد، لذا يكى از دلايل موفقيت فعالیت‌های شهردارى درزمینهٔ مناسب‌سازی اين بوده است که از این امتیاز به‌راحتی می‌تواند در مناسب‌سازی ساختم آن‌ها بخصوص ساختم آن‌های عمومی استفاده نماید.

در ذیل تعدادی از مشکلات موجود پیش روی معلولان و جانبازان در خیابان امام خمینی گالیکش به‌اختصار آمده است و برای رفع این مسائل استاندارهای لازم موجود بوده و تنها متولیان امر باید در این زمینه دست یاری دهند تا شهری برای همه داشته باشیم.

-سد معبر مسیر پیاده‌روی توسط مغازه‌داران که نظارت بیشتر شهرداری را می‌طلبد

-بی‌توجهی مردم در ساخت‌وساز که به پیاده‌روها توجه نکرده‌اند و ساختمان‌هایی با جلو زدگی در پیاده‌روها بناشده است

-پارک موتورسیکلت و اتومبیل در پیاده‌روها که باید قوانین منع آن قوی‌تر عمل نماید

-مزاحمت‌های فیزیکی در پیاده‌روها ازجمله درخت، تیر چراغ‌برق، نرده‌ها و ...

-نامناسب و غیر مهندسی بودن مسیرهای پیاده‌روی و عدم توجه به نیازهای معلولان (بخصوص افراد سوار بر ویلچر و نابینایان)

-معطوف بودن نظر شهرداری به مسیرهای سواره بجای مسیرهای پیاده

-وجود موانع متعدد شامل شغل‌های آلاینده، پرسروصدا و مزاحم در پیاده‌روها

-نبود تناسبات بصری در اغلب مسیرهای پیاده‌روی

-رعایت نکردن حداقل استانداردهای لازم در مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان

-نامناسب بودن عرض پیاده‌روها در تعدادی نقاط

-مطلوب نبودن سنگ‌فرش و کف سازی و وجود شیارهای پهن در پیاده‌رو حتی بعد از تعویض موزاییک‌های محدوده‌های انجام‌شده

-اعمال نکردن شیب مناسب در موارد زیادی از نقاط پیاده‌روها که مشکلات و خطرات بسیاری را به همراه دارد

-نبود پل ارتباط‌دهنده بین پیاده‌رو و خیابان در محل‌های خط‌کشی شده که در صورت وجود نیز از استانداردهای لازم به دور است

-ایمن‌سازی شبکه پیاده برای معلولان، کودکان و سالمندان در هیچ محدوده‌ای انجام‌نشده است (به‌طور مثال: نبود حداقل 5 سانتی‌متر ارتفاع برای جداکننده پیاده‌رو و جوی‌ها)

-وجود اختلاف سطح‌های متنوع و پی‌درپی در مسیرهای پیاده‌روی

-رعایت نکردن ارتفاع علائم، تابلو، سایه‌بان مغازه‌ها و ... که حداقل ارتفاع آن‌ها از کف باید 210 سانتی‌متر باشد

-وجود متعدد و نامناسب اختلاف سطح در مسیرهای خط‌کشی شده عبور عابر پیاده بخصوص در محل گلدان‌های وسط خیابان

-وجود پل‌های فلزی غیراستاندارد که شبکه‌های آن موازی با مسیر تردد و یا فاصله بین شبکه‌های آن زیاد است که این شبکه‌ها براي افراد ویلچري و کسانی که از عصا و کراچ استفاده می‌کنند، والدینی که کالسکه بچه حمل می‌کنند وزنانی که کفش پاشنه‌دار می‌پوشند خطرناك است

-نبود فضای پارکینگ مخصوص معلولان با رعایت استانداردها

-عدم طراحی مسیر پیاده‌روی جهت نابینایان در پیاده‌رو و مسیر خط‌کشی جهت عبور از عرض خیابان

-حفاری‌های رهاشده در محل عبور عابر پیاده برای رساندن تأسیسات شهری

-تنوع مصالح مصرفی در کف پیاده‌روها

-وجود پله‌های متعدد و متنوع در پیاده‌رو

-اختلاف سطح ناشی از دریچه‌های تأسیساتی در شهر

منابع:

1- مطالعه تطبيقي ارتقاي ایمن‌سازی شبكه معابر شهري براي معلولان و افراد کم‌توان جسمي-حرکتی؛ محمدرضا احدي، پرنيان نوزائی 1393

2- آیین‌نامه اجرايي ماده ( 2) قانون جامع حمايت از حقوق معلولان مصوب (1383)

3- سالنامه آماري كشور. ( 1386 ). تهران: نشريات مركز آمار ايران

4- قائم، گيسو، فضاي شهر و معلولان. تهران: مركز تحقيقات ساختمان و مسكن 1367

5- مناسب‌سازی محیط زندگی، الهام حیدرپور- کارشناس ارشد فیزیوتراپی بوشهر -1387

6- ارزیابی تأثیرات اجتماعی ایجاد معابر جانبازان و معلولین - علی قنبري کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی، رامین حبیب زاده کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

7- وزارت مسکن و شهرسازي (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن)، معاونت شهرسازي و معماري، دفتر مطالعات و معیارهاي شهرسازي، ضوابط و مقررات شهرسازي و معماري براي معلولین جسمی –حرکتی، چاپ دوم، تهران، انتشارات مرکز تحقیقات، 1369

8- میزان انطباق معابر شهري با نیاز جامعه معلولین و جانبازان (مطالعه موردي شهر شیروان) زکیه صفدر زاده، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهري 1391

9- دانش نما، نشریه فنی تخصصی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان اصفهان –سال بیست و یکم، دوره سوم، مهر – آبان 1391

10- استانداردهای دسترسی، اداره کل روابط عمومی سازمان بهزیستی کشور - نویسنده مصطفی سراج؛ چاپ اول 1388

11- مهر نو، ضميمه خبري نشريه تخصصي سازمان بهزيستي كشور - ویژه‌نامه مناسب‌سازی براي معلولان/ مهر 1388

نویسنده: کاظم میرشاهی

انتهای پیام/